۱ ـ پژوهش چیست و پژوهشگر کیست؟
در دنیای امروز، دانایی یکی از محورها و شاخصهای اصلی پیشرفت و تعالی هر جامعه به شمار میرود. سنجش سطح دانایی به میزان تولید و مصرف اطلاعات و گسترش دانایی به دسترسی سریع و آسان به منابع علمی موثق وابسته است. دانستههای ما یا با مطالعه منابع اطلاعاتی موجود و یا بنا به پژوهشهایی که خود انجام میدهیم، به دست میآید.
اگر این دانستهها بر پایه نتایج پژوهشهای قبلی باشد، در واقع به مصرف اطلاعات پرداختهایم و اگر مبتنی بر مشاهدات و تحلیلهای جاری باشد، تلاش ما به تولید اطلاعات منجر شده است؛ بنابراین، منبع اصلی تولید اطلاعات و دانش جدید در واقع حاصل فعالیتهای پژوهشی است که انجام میگیرد. پژوهش در هر موضوع، به هر گونه و در هر سطحی که انجام شود، تلاشی منسجم و نظاممند در راستای توسعه دانش موجود درباره موضوعهایی است که با آنها سروکار داریم. پژوهش کوششی است برای یافتن بهترین راهکارهای ممکن برای حل مشکلات موجود در عرصههای زندگی.
همچنین، پژوهش فعالیتی منسجم برای رسیدن به شناختی روشنتر از مفاهیم پیرامون ماست. در مجموع پژوهش راهی برای گسترش مرزهای دانش و گشودن افقهای تازه برای آیندگان است. شخصی که به شیوههای گوناگون پژوهش میکند، پژوهشگر (محقق) نامیده میشود. پژوهشگر فردی است که با روشهای علمی، در صدد رسیدن به شناختی تازه از مسائل و مفاهیم گوناگون است. او با استفاده از ابزارهای گوناگون به مشاهده دقیقتر و عمیقتر پدیدههای پیرامون خود میپردازد. پژوهشگر با نگاهی نقادانه و موشکافانه به پیرامون خود مینگرد و برای رفع مشکلات جامعه و ارائه بهترین راهکارهای عملی، اطلاعات موثقی در اختیار متولیان امور میگذارد.
تعریف پژوهش از نگاه دیگر:
برای «پژوهش»، تعاریف متعددی شده است. برخی آن را «مطالعه آگاهانه، برنامهریزی شده و روشمند به هنگام رویارویی با مسألهای پیچیده و مبهم به قصد ایجاد وضوح و رفع پیچیدگی و ابهام از آن مسأله» گفتهاند.
«منوچهر آقایی» در کتاب «پژوهش»، در تعریف این واژه نوشته است: تحقیق و پژوهش به مجموعه فعالیتهای بدیع، خلاق، نوآورانه، نظام یافته و برنامه ریزی شدهای گفته میشود که به طور کلی با هدف و در جهت گسترش شناخت مرزهای علمی و کاربرد این دانش برای بهبود زندگی و به طور خلاصه در جهت نوآوری و ایجاد فرآوردهها، فرایندها، وسایل و ابزار، نظامها، خدمات و روشهای جدید که در پایان منجر به رشد و توسعه میشود، صورت پذیرد. علی دلاور، استاد دانشگاه علامه طباطبایی، پژوهش را بحث و گفتوگو در زمینه فرایند عام در معارف بشری میخواند.
آنچه در همه تعاریف فوق مشترک است، سه ویژگی است که عبارت است از:
فرایندی بودن پژوهش، نظم و استمرار در انجام فعالیت و هدف نهایی که کشف حقیقت یا افزایش آگاهی است. ویژگی سوم به خوبی هدف غایی هر فعالیت پژوهشی و جهت آن را مشخص میکند. پژوهش میباید با هدف» کشف حقیقت «صورت پذیرد و در صورتی که این هدف تحقق نیابد، کار پژوهشی ابتر است.
تحقیق و پژوهش فرایندی وقت گیر و زمانبر است و بیش از هر چیز نیازمند صبر و شکیبایی مسوولان و پژوهشگران است.
در پژوهش معمولا نقاط ضعف وقوت موضوع یا یک محصول بررسی یا کارکرد یک سازمان و نهاد ارزیابی میشود و بر مبنای نتایج به دست آمده از آن پژوهش، میتوان برای کارآیی بیشتر آن نهاد یا آن تولیدات و موضوعها برنامهریزی کرد و راهکار ارائه داد.